آشنایی با ابزارهای مالی و منابع مطالعاتی آن در گفت و گو با دکترندابشیری

گروه پیشگامان دنیای مالی:

در دومین مطلب از سلسله مطالب معرفی کتاب ها و منابع مطالعاتی حوزه اقتصاد،مالی و سرمایه گذاری، سعید دادخواه  فعال و پژوهشگر حوزه مالی و بازار سرمایه و عضو شبکه فعالان مالی گفت و گویی را با سرکار خانم دکتر ندا بشیری مدیر ابزارهای نوین مالی و رئیس اداره تحقیق و توسعه فرابورس ایران ترتیب داده است که ایشان ضمن معرفی کتاب های شاخصی در حوزه مالی و ابزار های نوین مالی به ارائه مباحثی در اهمیت بررسی و مطالعه این حوزه از دانش مالی پرداختند.این گفت و گو جهت استفاده همراهان گرامی منتشر می شود:

پیشگامان دنیای مالی:گروه پیشگامان دنیای مالی دو دسته مخاطب دارد که دسته اول عموم افراد علاقه مند به مباحث اقتصاد و مالی و دسته دوم افرادی که بصورت تخصصی و رشته های مرتبط در شبکه فعالین مالی ما در حال فعالیت هستند، بنابراین سؤالاتم را با دو رویکرد عمومی و تخصصی خواهم پرسید.در ابتدا برای ما بفرمایید که وقتی می گوییم ابزار های نوین مالی در واقع در مورد چه چیزی صحبت می کنیم و چه مزایایی برای اقتصاد ، توسعه کشور و تولید داخل دارد؟

دکتر بشیری: ببینید زمانیکه ما در بازارهای سرمایه کار می کنیم در این بازار های سرمایه به تبادل یکسری ابزارهای مالی می پردازیم.یعنی در واقع بازارهای سرمایه محلی برای داد و ستد ابزارهای مالی است.
Financial Instrument یا ابزارهای مالی چیست؟ ابزارهایی برای تامین مالی و تشکیل سرمایه هست.
خب این ابزارهای مالی  مانند سهام هستند یعنی ابزارهای سرمایه ای هستند یا می توانند ابزارهایی باشند بابت تامین مالی شرکت از سمت بدهی .بنابراین وقتی که ما میگوییم ابزار مالی یعنی منظورمان اوراق سهام و اوراق بدهی است.این اوراق بدهی را در واقع Commercial Market ها یا در بازارهای مالی متعارف Bond یا اوراق قرضه میگوییم.ولی زمانی که بحث اسلامی Islamic Marketها مطرح می شودیا بازارهای مالی اسلامی ، ما نمی توانیم پولی را مثلا به یک شرکت قرض بدهیم و از آن شرکت سود ثابت بخواهیم چون این کار ربوی است.بخاطر همین، مدل های قرض دهی تبدیل می شود به مدل های مشارکتی.و البته حالتی که سود تقسیم می شود یک مکانیزم هایی (Protection )یا محافظتی وجود دارد برای سرمایه گذار برای اینکه حکم ضمانت را دارد و بصورت اسلامی اصل پول و کف سود را برای شما تضمین می کند و این مشکل اسلامی ندارد.

اوراق مالی اسلامی ما که از این به بعد به آن صکوک خواهیم گفت یک چنین اوراقی هست در پایه عقود اسلامی بنا شده و یک ضامنی هم آمده و اصل مبلغ و یک کف سود را تضمین کرده که از سرمایه گذار محافظت شود.

اما چیزی که تحت عنوان ابزار نوین مالی Financial Instrument Modern می گوییم.ابزارهایی که البته شاید خیلی هم نمیتوان آن را مدرن خواند چون چند سالی هست که تعدادی از آنها بوجود آمده ولی در حال افزایش است.مثلا فرض کنید ابزارهای نوین مالی انواع اوراق صکوکی بوده که یکی پس از دیگری آمده همانطور روزی اوراق مشارکت یک ابزار نوین بوده یا اوراق منفعت دو سه سال پیش ابزار نوین مالی بوده ولی اکنون مرتب در حال انتشار آن هستیم.اوراق مرابحه ، ابزار نوینی بوده و اوراقی بوده براساس انواع عقود مختلف و شما به عنوان شرکت می توانستید با آن تامین مالی کنید و یک سودی هم بین کسانی که مشارکت کردند تقسیم کنید.

اکنون ابزار های نوین مالی تا حدودی به سمت اختیارات معامله رفته و تا حدی سمت آتی ها یا فیوچرز رفته مثلا ما اکنون بحث آتی شاخص را داریم مانند آتی سکه و ابزارهایی مانند آن.

اکنون ما کاری در ابزارهای نوین مالی در فرابورس در حال انجام آن هستیم. اولین ابزار که البته این روزها منتشر شده اوراق اجاره سهام است که ما آمده ایم آن را منتشر کرده ایم اما در حال حاضر ضامن ندارد.آن چیزی که مورد اعتماد بازار به این اوراق هست Rate یا امتیازی است که موسسه رتبه بندی اعتباری آماده و به این اوراق داده است.ما تا الان نقش رتبه بندی های اعتباری را در بازارمان نداشتیم و بسیار کمرنگ بوده اکنون با انتشار این اوراق داریم سعی می کنیم این نهاد های نوین مالی بیایند و کم کم نقش شان را در بازار پیدا کنند

ابزار نوین مالی که می توانیم از آن نام ببریم Ripo هست Repurchase agreement یا اوراق باز خرید.اوراق باز خرید به صورت تجاری و متعارف در دنیا به این صورت است که دارنده اوراق علی الخصوص اوراق با ریت بالا مانند اوراق دولت هستید فرض کنید برای سه روز پول لازم دارید می توانید آن را در یک مکانیسمی وثیقه اش کنید و در بازار در یک حراجی به کمترین نرخ ممکن و به کمترین نرخی که آفر(پیشنهاد) می شود سه روز پول قرض بگیرید و بعد از اینکه پول را باز گرداندید اوراق آزاد میشوند و به کد معاملات شما برمیگردند این در واقع بازار ریپو هست.البته این قرض به شرط زیاده میشودکه مشکل اسلامی دارد.

البته ما در فرابورس آمدیم و گفتیم اوراق به طور کامل منتقل بشود ولی برای پس گرفتن اوراق آمدیم از کال آپشنCall option و پوت آپشن Put option ملزم شده در قرارداد استفاده کردیم که البته یکی از ابزارهای نوین مالی است که هنوز به طور کامل به دلایل مشکلات فنی بخش آی تی به اتمام نرسیده.

اما در پاسخ به بخش دوم سوال شمادر خصوص مزایا برای اقتصاد و توسعه کشور باید عرض کنم دقیقا مزایای آن مربوط به افزایش تسهیلات تامین مالی است بدین صورت که شرکت ها همواره برای اینکه در صنعت بتوانند جایگاه خودشان را داشته باشند و محکوم به شکست و فنا نشوند نیاز دارند که همواره در حال به روزرسانی ساختار مالی خودشان باشند.اما این توسعه نیازمند منابع مالی است گاهی این منابع از جیب سهامدار تامین میشود چیزی که ما آن را تحت عنوان افزایش سرمایه میشناسیم علی الخصوص زمانیکه که ما بخواهیم پول نقد به ساختار شرکت ها تزریق کنیم که منظور آورده نقدی و مطالبات حال شده است.اما گاهی هم هست که افزایش سرمایه می دهیم برای آنکه شکل ترازنامه شرکت را حفظ کنیم و ساختار یافته تر و بهتر باشد که در اینصورت از  افزایش سرمایه ازمحل تجدید ارزیابی داریی ها استفاده می کنیم.به این صورت که دارایی های که در اثر تورم افزایش قیمت پیداکرده آن دارایی ها را مجددا ارزش گذاری کرده و ترازنامه شکل بهتر و نظام مند تری پیدا میکند و نهایتا برای دریافت اعتبارات بهتر است.که تحت عنوان اصلاح نظام ساختار مالی آن را می شناسیم.اما گاهی برای اینکه میخواهیم منابع وارد شرکت کنیم و عملیات تامین مالی داشته باشیم همیشه موثر نیست که از جیب سهامداران یا مالکان آن حساب کنیم. گاهی تامین مالی از بانک صورت میگیرد که به آن تامین مالی از بازار پول میگوییم.گاهی هم که میخواهیم از اوراق مالی اسلامی استفاده کنیم یا از اوراق بدهی در بازار متعارف استفاده کنیم که در اینجا اوراق با درآمد ثابت ما باز می شود که شرکت ها می آیند و قرض می گیرند و مراجعه میکنند به بازار سرمایه که پولی را دریافت و سودی را پرداخت میکنند و در سررسید یا maturity اصل پول را پرداخت میکنند.بنابراین بزرگترین مزیت این ابزارها برای توسعه کشور بحث تامین مالی است.

رشد اقتصادی بدون تامین مالی شرکت ها علی الخصوص شرکت های بورسی ما که بار GDP یا تولید ناخالص داخلی بر دوش آنها هست امکان پذیر نیست. گاهی هم اصلا بدون تامین مالی نمی توانیم ظرفیت های جاری را حفظ کنیم چه برسد به افزایش ظرفیت تولید.از سوی دیگر از ابزارهای نوین مالی مانند اختیارات یا آتی یا فیوچرز به صنایع کمک میکند که پوشش ریسک یا Hedge کنند.

فرض کنید شرکتی هستید که به نفت نیاز دارید می روید و برای سه ماه آینده نفت را با یک قیمت ثابتی می خرید که به آن فیوچرز میگوییمکه مطمئن باشید شما سه ماه آینده نفت را تحت هر شرایطی بشکه ای مثلا ۴۷ دلار گرفتید و رساندید به پالایشگاهتان بنابراین روی ۴۷ حساب میکنید و ۴۷ دلار به دستتان می رسد.و حالا ممکن هر تغییراتی برای سه ماه آینده نفت بوجود آید بنابراین شما یک پیش بینی از آینده خود ساخته اید که اساس آن ایجاد پوشش ریسک و محاسبه حاشیه سود آینده استپس در صنایع مختلف استفاده از این ابزارهای نوین مالی برای ادامه کار مهم است.

پیشگامان دنیای مالی: اگر بخواهید کتاب هایی برای آشنایی با این ابزار ها برای مخاطبین  علاقمند و دارای تحصیلات مالی و اقتصادی بکنید ،که دارای متن روان و ساده نیز باشد چه منابعی را معرفی میکنید؟

دکتر بشیری: منابعی که بصورت ساده برای آشنایی با ابزارها است بنده یکبار آنها را در سایت بورس مدیا آموزش داده ام.برنامه ای هم در شبکه شتاب هست بنام بازارهای نوین که ما با یک سیری تمام آنها را معرفی کرده ایم.البته چون این مصاحبه همزمان با نمایشگاه کتاب است و اگر بخواهم کتاب هایی در حوزه ابزارهای نوین مالی معرفی کنم اولین کتاب ، کتاب اوراق بهادار بادرآمد ثابت از  انتشارات بورس می باشد که تامین سرمایه امید و انجمن مهندسی مالی ایران نیز به انتشار این کتاب کمک کرده اند. کتاب اوراق بهادار با درآمد ثابت شامل پنج جلد می باشد. این کتاب نوشته فرانک جی فبوزی است که در بین دانشجویان مالی بسیار نام آشناست. البته کتابی است که با مفاهیم ساده شروع شده و رفته رفته مشکل میشود.

اما دومین کتابی که میخواهم معرفی کنم ، کتابی در حوزه اوراق مالی اسلامی برای کسانی است که به اقتصاد اسلامی و مالی اسلامی علاقه مند هستند. تمام ابزارهای مالی که منطبق با شریعت اسلام باشد در کتاب ابزارهای مالی اسلامی نوشته مرحوم موسویان (رحمه الله علیه) آمده است. ایشان عضو کمیته فقهی سازمان بورس بوده و بازار سرمایه ایران بسیار به کارهای ایشان مدیون است.در این کتاب آمده اند و ابزارهای مالی اسلامی و عقود اسلامی که براساس این ابزارها ایجاد شده را بیان کرده اند.بنده این کتاب را علی الخصوص به دانشجویان پیشنهاد میکنم که مطالعه کنند.

برای معرفی کتابی که روان و سریع و ساده تر و برای عموم باشد کتابچه ای هست با عنوان کتابچه صکوک ، که رایگان است و براحتی قابل دانلود از سایت شرکت مدیریت دارایی مرکزی که نهادهای واسط را به اوراق اختصاص می دهد می باشد https://sukuk.ir/fa

 

 

و البته بتازگی به مناسبت تاسیس سازمان از سایت اطلاع رسانی سازمان بورس هم میتوانید بخش های زیادی از کتاب هایی که بصورت رایگان در اختیار عموم قرار داده شده را استفاده کنید.

https://lib.seo.ir/faces/home.jspx?_afPfm=mi0275n0m

پیشگامان دنیای مالی: با هموار کردن مسیر و دسترسی صاحبان بنگاه ها به منابع مالی صاحبان سرمایه که نهایتاً باعث کاهش ریسک و هزینه های هر دو طرف می شود ، می توانیم چنین برداشت کنیم که گسترش دانش و تخصص این ابزارها منجر به بهبود راه های تامین مالی ( از بانک ها به بازار سرمایه)و افزایش تولید داخل و نهایتاً با بهبود وضعیت معیشت خانوارها روبرو خواهیم شد؟

دکتر بشیری: بله ، برداشت کاملا درستی است. اگر ما بتوانیم دانش ابزارهای مالی را گسترش بدهیم این به این معنا هست که افرادی در شرکت های ما و بنگاه های تجاری و اقتصادی ما کار خواهند که برای تامین مالی شرکت فقط به سمت بانک ها نمیروند بلکه به سمت بازار سرمایه نیز می آیند. منبع عظیمی از تأمین مالی و افرادی که آمده اند تا پول خود را به عنوان دارندگان منابع به بنگاه های موردنیاز و سرمایه گذاری کنند در جایی که بازده مناسب مالی دارد.

فرض کنید که ما در امور مالی شرکت ها افرادی را داشته باشیم که فقط بانک و بازار پول را نشناسند بلکه بازار سرمایه را هم بشناسند.به این شکل نقش بازار سرمایه در اقتصاد افزایش پیدا می کند و نقش آن پررنگ تر میشودو این همان چیزی است که ما در کشورهای با اقتصاد پیشرفته داریم .کشورهایی که اقتصاد بزرگی دارند به همان نسبت سایز بازار آنها گسترده تر میشود یعنی اقتصادشان رشد می کند.وقتی اقتصاد رشد می کند یعنی GDP رشد پیدا میکند هر چقدر در افزایش این تولید ناخالص داخلی بازار سرمایه نقش بیشتری داشته باشد یعنی ما داریم به سمت بازار محوری پیش میرویم.ببینید اکثر کشورهایی که اقتصاد متوسط و پایینی دارند میگوییند Bank orintet هستند یعنی تامین مالی شان مبتنی بر بانک است.ولی کشورهایی که اقتصاد آنها کم کم بزرگ میشود به سمت بازار محور شدن رفته اند یا Market orintet شدن میروند.خوب این بازار محور شدن لازمه اش این هست که افراد متخصص در سطح جامعه و در سطح شرکت ها گسترش پیدا کنند و ظرفیت های بازار سرمایه را بدانند و بتوانند که این ظرفیت ها را برای تأمین مالی بنگاه های تجاری و اقتصادی که مشغول به کارند و یا درآن تملک دارند بکارگیرند.

بنابراین یکی از راه های پررنگ شدن بازار در اقتصاد یا بقول شما همان بهبود راه های تامین مالی پرورش نیروی متخصص یا همان گسترش دانش و تخصص ابزارهای نوین مالی است.

پیشگامان دنیای مالی:بعنوان سوال پایانی در خصوص حمایت فرابورس از افرادی که علاقمند به پژوهش در این موضوعات هستند اگر نکاتی هست بفرمایید.

دکتر بشیری: ببینید فرابورس یک شرکت یادگیرنده و چابک است که پر از نیروهای جوان و متخصص که به نوآوری هم در بازار سرمایه کشور و در سطح بین المللی معروف هستبنابراین پژوهشگران در فرابورس دارای جایگاه ویژه ای هستند .
در خصوص حمایت از پژوهش من یک مطلبی را میخواهم خدمت شما عرض کنم ما بزودی در حال دریافت مجوز Sand Box هستیم.در واقع سند باکس بازار سرمایه در فرابورس خواهد بود .

خب سند باکس چی هست ؟ سند باکس به معنی جعبه شنی است و رگولاتوری سند باکس یک محیط آزمون یا یک محیط پایلوت است که برای اینکه ابزاری براساس یک پژوهش یا طرح ، ابزار جدیدی طراحی شده یا بازارِ جدیدی خواست طراحی بشود یا حتی یک نهاد مالی جدید را میخواستیم ایجاد کنیم باید بتوانیم آن را در یک محیطی آزمون کنیم و حین این آزمون متوجه بشویم که آن ابزار مورد قبول و کارکرد واقع می شود و میتواند ادامه دهد یا خیر.در حین این ادامه دادن ما می نشینیم و قانون متناسب با آن را می نویسیم و نگاه میکنیم به کار این ابزار یا نهاد یا بازار و ما به عنوان رگولاتور یا قانون گذار می آییم برای افرادی که ابزار پیشنهادی را میخواهند بنویسند و به سازمان بورس برای تصویب دهند قانون آن را از کارشان می نویسیم.

حین آزمون کردن ابزار نهاد و یا بازار در سند باکس اتفاقی که می افتد این است که قانون گذار از آن نهاد وابزار می آموزد و قانون می نویسد و نهاد و ابزار هم از قانون گذار می آموزد و خطاهای احتمالی خود را اصلاح می کند.بخاطر همین است که در دنیا چند سالی است شما می بینید نهاد ناظر آمده است و رگولاتوری گذاشته و در بعضی از آن آنها رگولاتوری بیمه جدا است و بانک مرکزی هم سند باکس جدا گانه دارد و بورس ها هم سند باکس جدا گانه دارند و بعضی اوقات هم نهاد های پولی و مالی یک سند باکس جداگانه دارند.به هر حال سند باکس بازار سرمایه در فرابورس قرار گرفته و محیط پایلوت آزمونی است برای ایده های نوآورانه ای که در خصوص ایجاد و طراحی ابزارهای جدید و بازار ها و نهادهای جدید .

مسئله دیگر اینکه فرابورس تلاش کرده طی این سال ها هاب فین تک ها باشد.منظور از فین تک هم شرکت های با فناوری و تکنولوژی مالی و ارائه دهنده خدمات مالی است و البته در فین تک ها هم ما کمک هایی میخواهیم انجام دهیم که آنها را ثبت می کنیم و سعی می کنیم در اکوسیستم جای خود را پیدا کنند و یا اکوسیستم را برای فعالیت حاضر کنیم.در صورت لزوم هم در شرایطی که با قوانین و مقررات سازمان بورس تطابق داشته باشد به آنها دیتای لایو یا هیستوری کال یا تاریخی را ارائه میدهیم تا بتوانند اپلیکیشن های خود را آزمون کنند از جهتی دیگر خیلی از ایده ها و پژوهش ها برای اینکه به نتیجه برسد نیاز به تامین مالی دارد و فرابورس میتواند از طریق کرات فاندینگ تامین مالی کند.

برای ایده ها و یا استارت آپ های کوچک که نتیجه پژوهش ها بوده اند آن ها را  به ونچر کپیتال فاند یا صندوق های VC یا جسورانه معرفی کنیم که بیایند و درون اکوسیستم قرار بگیرند و به این نتیجه برسند که میتوانند که شراکت داشته باشند یا خیر.

گفت و گو از سعید دادخواه

-انتهای پیام-