مالی را از کجا شروع کنم؟

دکتر حسن کیائی،عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) ضمن حضور در مدرسه تابستانه مالی سال ۱۳۹۹ به ارائه ای درباره آشنایی با دانش مالی و سیرهای مطالعاتی پیشنهادی برای علاقمندان و دانشجویان این حوزه پرداختند که متن این سخنرانی جهت استفاده همراهان گرامی پیشگامان دنیای مالی منتشر می شود.

(توجه: این درسگفتار مطابق با محاوره استاد محترم پیاده سازی شده است.مخاطبین محترم میتوانند فایل جزوه مکتوب و فایل ارائه درس را از طریق بخش های مربوط در سایت دریافت نمایند)

تعریف دانش مالی

در ابتدا باید از دانش مالی تعریفی داشته باشیم اما چون دانش مالی گسترده میباشد باید کارکرد های آن را مرور کنیم. به صورت مختصر دانش مالی واسطه گری وجوه میان متقاضیان و دارندگان به همراه پوشش ریسک می باشد. ساده ترین نوع واسطه گری بانک میباشد. هرچه دانش مالی کامل تر میشود ، ابزار مورد استفاده نیز دقیق تر و کامل تر میشوند.

نظام مالی میتواند بر اساس کشور یا نهاد ها یا زیر بخش های مالی باشد. برای بررسی یک نظام مالی باید ابزار های مالی ، نهاد های مالی ، بازار های مالی ، نهاد های ناظر و قوانین و مقررات مورد مطالعه قرار بگیرند.

حوزه های مالی به چهار قسمت سرمایه گذاری و تامین مالی ، مدیریت ریسک و بیمه ، نهاد ها و ابزار های مالی و مالی شرکتی تقسیم بندی میشود.

سنتی ترین شکل نظام مالی واسطه گری وجوه میباشد. واسطه گری وجوه دنبال این است که منابع را از یک فرد یا جمعی به یک فرد یا جمع دیگر انتقال دهد. سرمایه گذاری و تامین مالی همین موضوع را دنبال میکند. این حوزه در ایران کاربرد زیادی دارد و اکثر فعالان اقتصادی در این حوزه فعالیت میکنند.

حوزه ی مدیریت ریسک ، حوزه ای جدید میباشد. بازار کارش به اندازه ی سرمایه گذای و تامین مالی نیست. در ایران جای پیشرفت زیادی دارد. حوزه هایی که در سراسر دنیا وجود دارد که هنوز در ایران استفاده نشده است.

تقسیم بندی دانش مالی بر اساس رفتار های مالی :

افراد با اهداف مختلف از دانش مالی استفاده میکنند. این اهداف میتواند شخصی باشد ، برای شرکت باشد ، برای دولت باشد ، تصمیماتی با اثرات اجتماعی باشد و تصمیماتی خارج از قواعد متعارف باشد.
ارتباط این طبقه بندی با طبقه بندی گفته شده در این است که فردی که تصمیمات مالی شخصی میگیرد از ابزار های مختلف استفاده میکند یا باید با نهاد های ناظر آشنا باشد. پس این دو طبقه بندی در کنار یکدیگرهستند. تصمیمات مالی با اثرات اجتماعی حوزه ای جدید میباشد. خیریه ها جزء این حوزه میباشد. یعنی هم سودی برای شرکت دارد و هم سودی برای جامعه دارد.

بعضی مواقع رفتار هایی دیده میشود که نمیتوان با قواعد مالی آن را تحلیل کرد. در این مواقع فرد یا شرکت یا دولت در حال استفاده از مالی رفتاری میباشد. در شرایط خاص امکان دارد که از قواعد موجود استفاده نشود.

ابزار های سنتی سرمایه گذاری و تامین مالی مانند سهام ، اوراق بدهی ، تسهیلات و … در بازار وجود دارد اما برای سرمایه گذاری بعضی مواقع نیاز هست که از ابزار های جدید استفاده کرد.

برای سرمایه گذاری باید یک سبد سرمایه گذاری ایجاد کرد. سبد سرمایه گذاری هرچه دقیق تر چیده شود میزان ریسک کاهش می یابد. یکی از حوزه های پردکاربرد در بازار سرمایه این است که کارایی بازار را بدست آوریم. اگر بازار کارا نباشد باید با سیاست گذاری های جدید بازار را کارا کنیم. تشخیص اینکه بازار حباب دارد یا نه ، حوزه ی بسیار جذابی میباشد و در سراسر دنیا قابل استفاده میباشد. این تشخیص به ما کمک میکند که از اثرات حباب جلوگیری کنیم و یا به نوعی خود را برای آن آماده کنیم.

در بازار سرمایه انواع و اقسام قیمت گذاری داریم به همین علت این حوزه میتواند مفید و پر طرفداری باشد.حوزه ی ساختار زمانی نرخ بهره در زمان خرید و فروش به ما کمک میکند. به همین علت این حوزه بسیار کاربرد دارد.

مدیریت ریسک و بیمه

ریسک را میتوان در چند حوزه مورد بررسی قرار داد. اولین حوزه ، حوزه ی نهاد مالی میباشد.ریسک ها در نهاد های مالی بسته به جایی که امکان دارد رخ دهد به ریسک اعتباری ، بازاری ، نقدینگی و عملیاتی تقسیم میشود. بانک ها ، شرکت های تامین مالی ، بیمه و … جزء نهاد های مالی حساب میشوند و هر کدام ریسک های مخصوص به خودشان را دارند. به طور مثال امکان دارد فرد از بانک وام بگیرد اما پول را
برنگرداند یا در ریسک بازاری شاهد نوسان قیمت هستیم یعنی فرد با قیمت بالا میخرد و مجبور است باقیمت پایین بفروشد. بنابراین برای پوشش ریسک های مختلف ، مدل های مختلفی موجود میباشد. ریسک عملیاتی خیلی خطرناک میباشد و بعضی مواقع امکان دارد از اختیار آن حوزه ی مالی خارج شود. به همین دلیل دارای مدل های بسیار پیچیده میباشد.

دومین حوزه ، حوزه ی ریسک در بازار سهام میباشد. ریسک بازار سهام و ریسک بازاری یکی میباشد اما به دلیل اهمیت ریسک بازار سهام ، به صورت جداگانه مطالعه میشود. در این حوزه میزان سود نسبت به ریسک مقایسهمیشود و در نهایت تصمیم گرفته میشود که آیا نسبت به ریسک موجود این سود خوب است یا نه.

بحث بعدی در این حوزه ارزش در معرض خطر میباشد. این حوزه بسیار پرکارد و جذاب میباشد و میتوان آنرا به راحتی مورد مطالعه قرار داد به دلیل اینکه در سراسر دنیا مورد استقبال قرار گرفته است.

حوزه ی بعدی پوشش ریسک ، پوشش با ابزار های مشتقه میباشد و آخرین حوزه نیز ، پوشش ریسک به بیمه میباشد. کسانی که در این حوزه فعالیت با مدل های خاص این حوزه روبرو هستند چون مدل های ریاضی مخصوص به خود را دارد.

نهاد ها و ابزار های مالی

انواع نهاد مالی مانند بانک ، شرکت های تامین سرمایه ، انواع صندوق ها ، شرکت های سرمایه گذاری و سبدگردانی ، شرکت های فاکتورینگ و …

بعضی نهاد ها هنوز وارد ایران نشدند. به طور مثال در سراسر دنیا دو شرکت بزرگ با هم ترکیب میشوند و یکمحصول بزرگ را ارائه میدهند. به طور مثال ترکیب شرکت های سونی و اریکسون که محصول تلفن سونی اریکسون را ارائه دادند و بعد از ارائه دادن هر کدام دوباره به حوزه ی فعالیت خود برگشتند و ادامه فعالیت دادند.

انواع ابزار های مالی نوین مانند قرارداد های آتی ، معاوضه و اختیار. مفاهیم و استراتژی های یک موضوع مورد بحث است و قیمت گذاری نیز موضوع جداگانه ای است که باید به آن پرداخت. ابزار های مالی حوزه ای با جزئیات بالا میباشد. اگر به جزئیات آن گرداخته نشود ، کارایی خود را به صورت مطلوب ندارد.

حوزه ی بعدی که در نهاد ها و ابزار های مالی مورد مطالعه و استفاده قرار میگیرد ، مهندسی مالی میباشد.مهدنسی مالی معمولا ترکیب ابزار ها و ایجاد ابزار های جدید میباشد.

مالی شرکتی

هر آنچه که شرکت نیاز به خدمات مالی دارد در این حوزه مورد بحث قرار میگیرد و شامل سرمایه گذاری منابع،تامین منابع ( اخد تسهیلات ، انتشار سهام یا اوراق) ، مدیریت نقدینگی و تدوین صورت های مالی و بودجهریزی میباشد.

مالی رفتاری
هر آنچه که دانش مالی نمیتواند آن را تحلیل کند در این حوزه قرار میگیرد. این حوزه الگو های مخصوص به خود را دارد. بعضی رفتار ها ، رفتار شخصی میباشد به طور مثال بررسی میشود که فرد خاص به دلیل روحیاتی که دارد در این حوزه ها ورود پیدا میکند و فعالیت میکند.

رفتار بعدی ، رفتار گله ای میباشد یعنی مردم نسبت به اتفاقی که افتاده با هم واکنش نشان میدهند. مثلا بعضی مواقع همه میدانند یک سهم ، سهم چندان مطلوبی نیست اما چون همه آن را میخرند ما هم آنرا میخریم. بعضی مواقع این اتفاق جواب میدهد و سود مطلوبی هم میدهد. البته نکته ی این تحلیل در این میباشد که کی ورود پیدا کنیم و کی خروج تا بیشترین سود را دریافت کنیم.

رفتار بعدی ، رفتار احساسی میباشد. بعضی مواقع چون بازار در حال نزول میباشد همه ی سهم ها صف فروشمیشوند حتی سهم هایی که از لحاظ تحلیل بنیادی بسیار خوب میباشد و بسیار آینده دارد.رفتار ماندگار ، رفتاری است با تعصب یعنی فرد نسبت به اوضاع مختلف با تعصب برخورد میکند. به طور مثالفرد در گذشته ثروتمند و الان ورشکسته شده است اما همچنان به اندازه ی زمان ثروتمندی هزینه ی ماهیانهدارد.

رفتار بعدی ، رفتار خویش محور است. بعضی مواقع هر کس هرچیزی میگوید به حرف آن ها گوش نمیدهیم چون احساس میکنیم که تحلیلی که داشته ایم بسیار مطلوب میباشد.

بعضی رفتار ها ، رفتار های زمانی میباشد. به طور مثال اخر هفته بازار سهام منفی میشود و چون خریداران از این میترسند که امکان دارد هفته ی بعد اتفاقی رخ دهد که بازار منفی شود از الان سهم هایم را میفروشم. حتی برای ماه اول سال هم مردم رفتار خاص خود را دارند.

سیر مطالعاتی:
برای آشنایی با مفاهیم اولیه مدیریت مالی کتاب های مدیریت مالی سی پارماسیون، تی سوبرامانیان و مدیریتسرمایه گذاری S.S.KAPTAN پیشنهاد میشود. در لایه ی بعدی برای مطالعه از کتاب هایی که با عنوان اکونومیک فاینَنشال هستند ، مطالعه شود. این کتاب ها ، کتاب هایی روان هستند و بُعد ریاضی قوی ای ندارند.

برای دور سوم سیر مطالعاتی کتاب هایی که مطالعه میشود کتاب هایی است که از لحاظ کمی بازار را مورد مطالعه قرار میدهند. کتاب پیشنهادی برای این لایه Quantitative Financial Economics توسط Keith Cuthbertson , Dirk Nitzsche میباشد. این کتاب در سطح ارشد و دکتری است.بعد از تکمیل سیر مطالعاتی میتوان حوزه ی مورد علاقه را انتخاب کرد و به صورت تخصصی وارد آن شد و مطالعه کرد. برخی منابع مفید شامل جان هال برای مشتقات و Corporate Financial توسط فرانسیس کلاوس. برای حوزه ی مالی بیمه کتاب های نویسندگان شِلدون لین ، روسِی و تی سِی پیشنهاد میشود. بعد از انتخاب حوزه ی تخصصی باید روش را انتخاب کنیم و نسبت به این دو کتاب های مخصوص را بخوانیم.

«پایان»